Dat je vissen kunt verjagen met harde geluiden en gestamp op de oever, weten veel sportvissers wel. Het is minder algemeen bekend dat veel vissen zélf ook ‘herrie’ maken. Onderzoeker Baudewijn Odé van FLORON bestudeert al enkele jaren vissengeluiden en weet hier inmiddels het nodige van.
De diversiteit aan geluiden die vissen maken is verbazingwekkend. Dit varieert van grommen, kloppende en misthoornachtige geluiden tot tikkende, knarsende en zweepslagachtige geluiden”, steekt Odé van wal. “Vissen onderling horen die geluiden ook uitstekend (dankzij hun gevoelige zijlijn en door hun hele lichaam) maar wij mensen hebben onderwatermicrofoons nodig om ernaar te kunnen luisteren. Onze zintuigen zijn namelijk niet toegerust op onderwatergeluiden.”
Zwemblaas
“De lagere geluiden die vissen produceren, komen meestal vanuit de zwemblaas”, gaat de FLORON-onderzoeker verder. “Sommige vissoorten hebben speciale spieren waarmee lucht van het ene naar het andere deel van de blaas wordt geperst, terwijl andere met spieren op hun zwemblaas trommelen. Van de hogere geluiden is niet altijd goed bekend hoe ze ontstaan. Meestal komen ze vanuit de harde delen in de schedel of andere delen van het skelet, maar soms lijken vissen er ook hun kieuwdeksels en vinnen voor te gebruiken.”Geluiden per soort
“Vissen maken niet alleen geluid als ‘bijproduct’ tijdens het zwemmen of consumeren van voedsel, maar ook om onderling te communiceren”, aldus Odé. “Mannelijke beekdonderpadden en kwabalen die in de paaitijd een geschikte nestelplek zoeken maken bijvoorbeeld met grommende geluiden duidelijk dat vrouwtjes welkom zijn, maar andere mannetjes beter door kunnen zwemmen. Meervallen – vooral de grote exemplaren – maken heel lage en harde kloppende geluiden tijdens het jagen, mogelijk om prooivissen kortstondig te verdoven.
Jagende snoekbaarzen maken een heel hard tikkend en kort geluid, dat deels ook ultrasoon is – net als bij vleermuizen. In groter water kun je dit zelfs van oever naar oever horen echoën. Zwemmende baarzen zijn te herkennen aan een serie van drie tot zes smakkende geluiden. Misschien dat die bedoeld zijn om als school bij elkaar te blijven.”
Gerichte bescherming
Odé hoopt dat de wetenschappelijke kennis over vissengeluiden snel uitbreidt. “Als we er meer van weten en begrijpen, kunnen we op termijn met microfoons vissen volgen en hun gedrag herkennen zonder de dieren te verstoren. Paaigeluiden van zeldzame soorten
zoals de kwabaal kunnen bijvoorbeeld helpen om gerichter hun leefgebieden te beschermen.
En als bepaalde vissoorten voor hun voortbestaan afhankelijk blijken te zijn van het kunnen waarnemen van hun eigen geluiden, kan geluidsvervuiling (bijvoorbeeld afkomstig van de scheepvaart en industrie) een probleem zijn. Daar kun je dan ook beter rekening mee houden.”