Vissen op haaien om ze te beschermen


Wist je dat er jaarlijks veel haaien langs de kustlijn van Nederland zwemmen? Sinds 2011 doet Sportvisserij Nederland samen met Wageningen Marine Research en andere partners onderzoek naar haaien (en roggen). Dankzij meldingen van sportvissers over de haaien vangsten, zijn we al veel te weten gekomen over haaien in de Noordzee. Het uithangbord hiervan is Sharkatag, een meerdaags evenement waarbij sportvissers haaien vangen die worden getagd zodat ze – nadat ze terug zijn gezet – kunnen worden gevolgd.
Waar de focus voorheen lag op volwassen exemplaren, is die tegenwoordig verschoven naar jonge haaitjes. Die worden steeds vaker aangetroffen langs de Nederlandse kust, wat erop lijkt te wijzen dat zich hier zogenaamde pupping grounds bevinden.



Waar in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw nog regelmatig haaien werden gevangen in de Voordelta – de ondiepe zee en omringende stranden voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden – en de Waddenzee, zorgde overbevissing ervoor dat deze bijzondere vissen daarna ruim veertig jaar afwezig waren. Vanaf 2009 doken er weer haaien op in de Zeeuwse wateren, wat voor Sportvisserij Nederland en Wageningen Marine Research in 2011 aanleiding was om een speciaal merkprogramma te starten om onderzoek te doen naar haaien en roggen. Het uithangbord hiervan is Sharkatag, een meerdaags evenement waarbij sportvissers haaien vangen die worden getagd zodat ze nadat ze terug zijn gezet kunnen worden gevolgd. Buiten dit evenement in juli merken charterschippers en onderzoekers ook in de rest van het jaar haaien en roggen voor onderzoeksdoeleinden.

Nieuwe kennis opgedaan door haaivangsten

Via het meerjarige onderzoeksprogramma zijn ruim 5.000 volwassen gevlekte gladde haaien voorzien van een merkje. Dankzij meldingen van vangsten van deze vissen is veel nieuwe kennis opgedaan over de haaien in de Noordzee. Deze kennis is meer dan welkom, want de haaienpupolaties in Nederland zijn onder bestudeerd in Nederland. De gegevens die sportvissers boven water halen worden aangeleverd voor het Nederlandse Haaien Actieplan dat verantwoordelijk is voor het beschermen van de haaien. Het belangrijkste doel van het Europese Haaienactieplan is om meer kennis over de haaienvisserij, haaiensoorten en hun invloed op het ecosysteem van de Noordzee te vergaren. Deze kennis kan vervolgens worden gebruikt om te komen tot een duurzame vorm van haaienvisserij. Op basis van het Europese haaienactieplan heeft elk land de verplichting gekregen om een eigen haaienactieplan op te stellen. Niels Brevé, haaienonderzoeker bij Sportvisserij Nederland: “Zo hebben we een opvallend migratiepatroon waargenomen: volwassen vrouwtjes migreren in de herfst vooral naar het zuiden (richting het Engelse Kanaal en verder, zelfs tot aan Noord-Spanje) terwijl een deel van de mannetjes – vooral de grootste exemplaren – naar het noorden zwemt (richting Schotland en Noorwegen). Mogelijk dat de vrouwtjes iets warmer water opzoeken zodat de ontwikkeling van de jongen wordt versneld. Mannetjes hebben dat niet nodig en kunnen dichterbij blijven of zelfs naar de noordelijke Noordzee verkassen.” In het voorjaar verschijnen alle haaien weer in de Voordelta. “Daarbij is het opvallend dat ze vervolgens vaak dezelfde locatie aandoen waar ze eerder voor het onderzoek zijn gevangen, gemerkt en weer zijn losgelaten.”


Meldingen van vrouwelijke gevlekte gladde haaien geven aan dat de Oosterschelde een kraamkamer is.

Focus verlegd naar kleine haaitjes

Aangezien er inmiddels al veel waardevolle informatie boven water is gekomen over het gedrag, de migratiepatronen en de groei van volwassen gevlekte gladde haaien is het omvangrijke merkprogramma gestopt – tegenwoordig wordt gewerkt met geavanceerdere zenders die bij ‘slechts’ enkele tientallen volwassen dieren zijn aangebracht. In plaats daarvan richt het onderzoek zich vanaf dit jaar vooral op kleine, jonge haaitjes. Brevé: “Exemplaren tot 50 cm, want daar is nog relatief weinig over bekend. Die worden door sportvissers wel steeds vaker gevangen langs de Nederlandse kust, wat erop lijkt te wijzen dat de Zeeuwse Delta een belangrijke geboortegrond is voor de gevlekte gladde haai.” Dat sluit aan bij de opvallende migratiepatronen die onderzoekers waarnemen. “In het zomerhalfjaar zien we in de Voordelta mannetjes en vrouwtjes van de gevlekte gladde haai in alle maten, maar in de Oosterschelde en de monding van de Westerschelde duiken bijna uitsluitend volwassen vrouwtjes op (tot wel 130cm lengte). De zwangere haaien foerageren waarschijnlijk langs de kust en zoeken speciaal het ondiepe en relatief warme kustwater van de Zeeuwse zeearmen op om na een draagtijd van een jaar hun jongen (‘pups’) ter wereld te brengen.”


Een sportvisser met een flinke gevlekte gladde haai die voor nakomelingen gaat zorgen. 

Kraamkamer

De Zeeuwse delta vervult als kraamkamer dus vermoedelijk een belangrijke rol voor onder meer de gevlekte gladde haai. Daarom wordt nu onderzoek gedaan naar de ligging van de geboortegebieden (zogenaamde ‘pupping grounds’). “We willen graag een beter en completer beeld krijgen van waar de jonge haaitjes voorkomen. Wat zijn de plekken waar ’s zomers juveniele haaien worden aangetroffen en waar migreren ze vervolgens in de herfst naartoe?”, licht Brevé de onderzoeksvraag toe. “Daarom heeft een medewerker van Sportvisserij Nederland aan charterbootschippers een training gegeven hoe je haaienpups van een zogenaamde floytag (een klein merkje dat bij de rugvin wordt bevestigd) voorziet. Zo kunnen zij haaitjes kleiner dan 50 cm taggen voordat ze weer worden teruggezet. Aan de hand van die gegevens en de vangstmeldingen door sport- en beroepsvissers brengen we de kraamkamers in kaart.” Door meer kennis te verzamelen over waar volwassen haaien hun jongen ter wereld brengen, kunnen deze pupping grounds goed in kaart worden gebracht zodat de belangrijkste gebieden voor de haaien bekend worden. Dit in combinatie met een terugzetplicht kan de haaienpopulaties toekomstbestendig maken. “Dat is essentieel voor het voortbestaan van deze kwetsbare dieren die als toppredator een belangrijke rol spelen in het ecosysteem van de Noordzee.”


Nadat alle gegevens zijn opgenomen mag de haai weer zwemmen.

Ook ruwe haai zwemt in onze kustwateren

De meeste haaienpups die van een tag worden voorzien zijn gevlekte gladde haaien (Mustelus asterias). Toch zwemmen er in ons kustwater ook pups van de ruwe haai (Galeorhinus galeus) rond. Bovendien wijst onderzoek met speciale hightech zenders – dat wordt uitgevoerd door Wageningen Marine Research en Sportvisserij Nederland – uit dat ook de Oosterschelde een kraamkamer is voor de ruwe haai. De vrouwtjes van deze soort zoeken in de zomermaanden het ondiepe, warme water op om de jongen (levend) te baren. In de herfst migreren ze via Het Kanaal richting Portugal en de Canarische eilanden, om de zomer daarop weer terug te keren naar de Oosterschelde om zich voort te planten. Deze bijzondere kraamkamerfunctie verklaart waarom er zich uit de wijde omtrek een beperkt aantal exemplaren van deze haaiensoort tijdelijk in een kleiner gebied concentreren. Dat betekent helaas niet dat het goed gaat met de soort als geheel: de ruwe haai staat als kritisch bedreigd op de rode lijst van de International Union for Conservation of Nature. Dat wil zeggen: de populatie neemt zodanig in aantal af dat de soort met uitsterven wordt bedreigd! Het aanlanden van ruwe haaien – wat helaas voorkomt, ondanks dat die geen commerciële waarde heeft – is dus not done. Het zou mooi zijn als beroepsvissers en sportvissers samen één lijn kunnen trekken en deze kritische bedreigde soort na de vangst altijd weer netjes terugzetten en de vangstgegevens melden op www.sharkray.eu. Sportvisserij Nederland pleit voor een algehele terugzetplicht van ruwe haaien en gevlekte gladde haaien. 



Het verschil tussen de gevlekte gladde haai en de ruwe haai zie je aan de volgende kenmerken:
- de gevlekte gladde haai heeft een grote tweede rugvin en platte tanden;
- de ruwe haai heeft een kleine tweede rugvin en een grote onderste staartlob.



Om u de beste gebruikservaring te kunnen bieden, gebruiken wij cookies. Voor meer inhoudelijke informatie en het onderscheid die wij hier in maken, verwijzen wij u door naar ons. cookiebeleid.

Cookie instellingen Cookies accepteren