Swimway Vecht: vismigratie in kaart (onderzoeksrapport)
Waar in de Overijsselse Vecht liggen de belangrijkste migratieknelpunten voor trekvis en hoe is de vismigratie in het gehele riviersysteem – vanaf de bron van de Vecht in Duitsland tot aan de zee en weer terug – te verbeteren? Deze vragen stonden centraal in het Nederlands-Duits onderzoek Swimway Vecht, dat in 2019 startte en onlangs werd afgerond. Het eindrapport bevat leerzame conclusies en laat zien dat er volop perspectief is voor verbetering.
Dat vismigratie bij uitstek grenzen overschrijdt en daardoor samenwerking vereist, komt in het project Swimway Vecht volledig tot uiting. Tal van partijen waren erbij betrokken. Initiatiefnemer Waterschap Vechtstromen benaderde Sportvisserij Nederland voor de uitvoering, dat op zijn beurt nauw samenwerkte met het waterschap Drents Overijsselse Delta, Sportvisserij Oost-Nederland en verschillende Duitse partners. Het project werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van LIFE IP Deltanatuur. 
Zenderen en volgen
Voor het onderzoek werd zowel met netten als met de hengel gevist in de Vecht, waarna bij vijf gevangen vissoorten (winde, kwabaal, (schier) aal, houting en Atlantische forel – zeeforel) in de buikholte operatief kleine zenders werden ingebracht.
De operatief bijvissen ingebrachte zenders geven een uiniek signaal af dat door een netwerk van ontvangers wordt opgepikt.
Alle vissen werden hierna weer losgelaten en waren vervolgens nauwkeurig te volgen dankzij een uitgestrekt netwerk van ontvangers, dat verspreid over het hele stroomgebied – vanaf de bovenloop van de Vecht tot en met het Ketelmeer – in de rivier was geplaatst.
Onderzoekers van Sportvisserij Nederland brengen een zender in bij een Atlantische forel.
Elk van die zenders gaf een uniek signaal af. Als dat in de buurt van een ontvanger gebeurde, werd daarin de bijbehorende code en het tijdstip opgeslagen. Zo ontstond in de loop van het project een gedetailleerd beeld van de vismigratie in de Vecht.
Het uitlezen van de hydrofoons levert informatie op over de trekroutes van de gezenderde vissen.
Te grote barrières
Hoewel de onderzoekers diverse keren blij verrast waren door de vangst van kwetsbare en zeldzame vissoorten – waaronder een Atlantische forel van maar liefst 77 centimeter en ruim zes kilo, een serie houtingen, kwabaal en rivierprik – hebben ze moeten concluderen dat de Vecht momenteel geen goede vismigratieroute vormt tussen de zee en de bron.
Stroomafwaarts migreren gaat vissen beter af omdat ze zich daarbij eenvoudigweg met de stroom mee over de stuwen laten vallen, maar volledig stroomopwaarts trekken tot in de bovenlopen lukt ze niet. Daarvoor zijn de stuwen een te grote barrière en blijken de vispassages ernaast alleen voor sterke zwemmers zoals zeeforel en winde een te nemen horde, mits ze werken zoals ze zijn ontworpen.
Slechte zwemmers zoals houting en kwabaal komen niet door de passages heen. Voor deze vissoorten zijn daarom extra maatregelen nodig, bijvoorbeeld in de vorm van nevengeulen bij stuwen.
Habitat moet beter
Ook ten aanzien van de habitat voor trekvis is in de Overijsselse Vecht nog veel te verbeteren, zo concluderen de onderzoekers. In het rapport beschrijven ze onder meer dat de rivier momenteel onvoldoende plekken heeft met stromend water en ‘rivierbegeleidend’ grasland, broeken ooibos dat in de winter onder water staat en in verbinding blijft met de rivier.
Kwetsbare vissoorten als zeeforel en rivierprik hebben meer plekken met grindbodems en hoge zuurstofgehalten nodig om te overleven en zich voort te planten. De eerdergenoemde moerassige gebieden functioneren voor veel trekvis als paai-, foerageer- en opgroeigebied.
Volop potentie
Al met al blijkt uit de resultaten van Swimway Vecht dat de Overijsselse Vecht een enorme potentie heeft voor migrerende vissen. zeldzame doelsoorten zoals zeeforel, kwabaal, rivierprik en houting zijn nu al in de benedenloop van de rivier aanwezig en ook migrerende vissoorten als spiering en aal trekken het water in.
Het neusje van de houting
Cruciaal is dat alle trekvis – zowel stroomop- als afwaarts – met extra maatregelen wordt geholpen en dat de rivier meer stromendwaterhabitat terugkrijgt. Uiteindelijk zal zo op termijn niet alleen de visstand, maar ook de ecologische kwaliteit van de Vecht in bredere zin flink kunnen verbeteren.
Over de Vecht
De (Overijsselse) Vecht is een internationaal riviersysteem dat ontspringt in Nordrhein Westfalen en via Niedersachsen naar Nederland stroomt, om vervolgens via het Zwarte Water, Zwartemeer, Ketelmeer en IJsselmeer in de Waddenzee uit te monden.
Omdat de rivier in de loop van de eeuwen sterk is aangepast door de mens – waarbij de loop genormaliseerd en verkort werd, oevers werden vastgelegd en stuwen werden aangelegd om het water op peil te houden – ging de ecologie in en om het water sterk achteruit.
De Vecht
Wél was de Vecht de eerste rivier in Nederland waarbij langs alle stuwen vispassages werden aangelegd. Ook in Duitsland hebben onderzoekers en waterbeheerders veel aandacht voor het ecologisch functioneren van de Vecht en zijn bij de meeste stuwen vispassages aangelegd.
VIS TV XL
VIS TV XL besteedde afgelopen jaar aandacht aan het project 'Swimway Vecht: