De waterkant is een uitgelezen plek om je hart te luchten – helemaal in combinatie met een hengel en óók voor de gesprekken die systeemtherapeut Stefan Slechten voert met gezinnen die soms heftige dingen hebben meegemaakt. “Sportvissen heeft de potentie om mensen bij elkaar te brengen.”
Niemand gaat natuurlijk voor de lol in gezinstherapie. Als je daaraan begint, is er echt iets aan de hand – soms zelfs iets ernstigs. De ouders en kinderen die Stefan in zijn spreekkamer ontvangt, zijn daarom vaak gespannen. Toch wil hij een open gesprek met ze voeren. “Ik zit er niet alleen als therapeut, maar ook gewoon als mens. Daarom moeten we altijd eerst kennismaken zodat we begrip en vertrouwen opbouwen. Pas daarna kijken we verder.”
Visfoto's als binnenkomer
Stefan heeft in zijn werk vaak baat van het feit dat hij karpervisser is. De foto in zijn werkkamer waarop hij een karper vasthoudt, kan een mooie binnenkomer zijn – zo weet hij inmiddels uit ervaring.
“Ik ontving ik eens een jongetje dat maar weinig zei, zowel thuis als op school. Echt een gesloten kind. Ineens zag hij die foto en raakten we aan de praat over vissen. Later, aan de waterkant, konden we ook praten over zijn problemen.” Stefan legt uit dat de foto vaak al werkt voordat mensen hem fysiek ontmoeten. “Dan zoeken ze mij op het internet op en zien ze dat ik een sportvisser ben. Daarvan zijn er honderdduizenden in Nederland en die voelen dan direct herkenning.”
Ónder het oppervlak
Als karpervisser heeft Stefan een eigenzinnige aanpak: hij kiest moeilijk en uitdagend viswater, heeft eigen tactieken en zet zich in voor
jonge karpervissers. Daarbij gaat het hem om de hele beleving aan de waterkant, beleving die hij ook zoekt in zijn werk. “In de systeemtherapie zien we een individu als een knooppunt waar mensen uit zijn of haar omgeving samenkomen. Het gaat om wat je met elkaar hebt en voor elkaar betekent. En je neemt altijd dingen mee uit je verleden.”
Ouders stellen soms de vraag om een moeilijk kind weer normaal te laten doen. Stefan kijkt dan naar het gezin als geheel. Wat gaat daar mis? “Ik geef niemand de schuld, want in gezinnen gebeuren dingen vaak onbewust. Het draait om wat er ónder het oppervlak speelt”, aldus de therapeut. “Net als bij sportvissen kun je iets totaal onverwachts boven water halen. Daarom werk ik niet alleen vanuit de boekjes en laat ik de dingen graag gebeuren.”
Nieuwsgierig naar vissen
Stefans liefde voor het sportvissen werkt niet alleen bij de eerste kennismaking, maar ook later aan de waterkant. “Daar ben je immers niet alleen hulpverlener en cliënt, maar ook een visser met zijn hengel. Dat verlaagt de drempel om tot een gesprek te komen”, legt hij uit.
De mogelijkheden van sportvissen ontdekte Stefan in Frankrijk, waar hij stage liep voor zijn opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening. “Daar werkte ik met jongeren die waren vastgelopen in de hulpverlening. Aan een nabijgelegen meertje raakten een paar jongeren nieuwsgierig naar de vissen die je daar kon zien zwemmen. Toen gooide ik mijn hengel uit en kwamen we in gesprek.”
Natuur als spreekkamer
Met die aanpak ging Stefan verder, bijvoorbeeld met een jongen waarvan de ouders een moeilijke scheiding achter de rug hadden. “Hij was al zonder resultaat bij de huisarts geweest en ook een psycholoog kon hem niet helpen. Aan de waterkant praatten we drie kwartier over vissen en een kwartier over hem.
Hij zat daar niet in zo’n ongemakkelijke spreekkamer, maar in de vrije natuur. Zo kwam hij los.” Stefan herinnert zich ook een vader met zijn dochters. “Zij hadden onderling moeite om contact te maken en liepen vast bij andere hulpverleners. Tijdens het vissen zag ik dat de vader geen leiding gaf en dat zijn kinderen dat misten. Daar kon ik verder mee. Samen vissend krijg je andere informatie dan door alleen te praten.”
Cadeautje
Iets vergelijkbaars gebeurde toen Stefan met een gezin naar een visvijver liep, terwijl hij tussen de vader en de moeder in liep. “Dat ze niet naast elkaar liepen, gaf me een idee van hoe ze met elkaar omgingen. Bij een jongetje dat meer wist van vissen dan zijn ouders, vroeg ik me af: kunnen die dat verdragen, luisteren ze naar hem?”
Toen een moeder Stefan eens vertelde dat ze als kind ging vissen met haar vader, nam hij dat aan als een cadeautje. “Zo kon ik naar haar verleden vragen en naar het gezin waarin ze opgroeide. Een mooie kans, want het verleden speelt altijd een rol. Je neemt de patronen uit je opvoeding met je mee. Als je die eenmaal kent, kun je ze ook gemakkelijker doorbreken.”
Stuiterballen
Het zijn mooie voorbeelden, maar wat leveren ze uiteindelijk op? Stefan erkent dat het effect moeilijk meetbaar is, maar ziet het voor zijn neus gebeuren. “Drukke kinderen, stuiterballen, ADHD’ers – als je er een etiket op wilt plakken – worden rustig als ze naar een dobber staren en wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een goede werkrelatie bijdraagt aan het succes van therapie. Samen vissen in een informele setting helpt daarbij.”
Ervaringen delen
Kansen voor het uitbouwen van zijn aanpak ziet Stefan zeker. “De potentie zie je bij vergelijkbare projecten met veteranen die kampen met PTSS (posttraumatische stressstoornis) of mensen met een verstandelijke beperking. Maar op dit moment ben ik druk met andere
dingen. Bij
Gezin in Beweging (GiB) in Cadier en Keer – waar ik op dit moment werk – hebben we bijvoorbeeld net een nieuwe praktijk opgezet. Bovendien wil ik mijn aanpak niet formaliseren, want dan verdwijnt de spontaniteit. Zodra ik in rustiger vaarwater kom, wil ik
wel nadenken over manieren om mijn ervaringen te delen met collega’s.”
Ondertussen heeft Stefan wel al een stel hengels van Sportvisserij Nederland gekregen, die hij op zijn beurt aan een gezin gaf zodat ze konden blijven vissen. “Want zo blijven ze ook met elkaar in gesprek”, aldus Stefan. “Een hengel en wat maïs, meer heb je daar eigenlijk niet voor nodig. ’
Lief en leed delen
“Tussen wat gezegd en niet bedoeld wordt, en wat bedoeld en niet gezegd wordt; daar gaat de meeste liefde verloren,” zegt Stefan over zijn invulling van de systeemtherapie. “Veel mensen met pijn uit het verleden hebben niet geleerd om te praten over moeilijke dingen. Ze willen iets beschermen. Dat doen ze onbewust. Als gezinsleden dat bij elkaar herkennen, kunnen ze patronen doorbreken. Vissen biedt mensen de kans om stil te staan bij wat ze denken en voelen en bij wat er met de mensen rondom hen gebeurt. Zo kunnen gezinnen weer bij elkaar komen. Vismaten delen onderling toch ook lief en leed met elkaar?”