Bij alle vissen loopt over de zijkant van het lichaam een soort stippellijn. Dit is het zijlijnorgaan. Dat kun je enigszins vergelijken met een sonar die onderzeeërs gebruiken om onder water te navigeren. De zijlijn vangt trillingen in het water op en geeft de vis inzicht in de aanwezigheid van andere dieren (prooien en predatoren) en objecten zoals boten of waterplanten.
De zijlijn begint bij de kieuwen en loopt meestal helemaal door tot aan de staart van de vis. Met een vergrootglas kun je zien dat de lijn bestaat uit een rij poriën (gaatjes). Deze onderhuids met elkaar verbonden gaatjes vormen samen met een serie gevoelige haarcellen
een zintuig.
Niet om mee te horen of te ruiken, maar om waterbewegingen en trillingen te voelen. Dat is voor een vis heel nuttig, want een trilling verplaatst zich onder water bijna vijf keer sneller dan in de lucht – de dichtheid van water maakt dat bewegingen snel van molecuul op molecuul worden doorgegeven.
Voedsel vinden dankzij de trillingen
Met behulp van de zijlijn kan een vis zich goed oriënteren, botsingen met andere dieren en objecten voorkomen, ontsnappen aan aanvallen van predatoren (zoals roofvissen en aalscholvers) en prooien lokaliseren. Dankzij de trillingen die het zijlijnsysteem registreert weet een snoek – zelfs in het donker of als deze blind is – precies waar zich een voorbij zwemmend visje bevindt en merkt een forel op waar een insect in het water is gevallen.
Een pos kan dankzij zijn sterk ontwikkelde zijlijn zelfs zwemmende watervlooien waarnemen. De Amerikaanse kanaalmeerval spant de kroon: die kan met zijn zijlijn in het donker tot 10 seconden oude golven van zwemmende prooivissen volgen.
Informatie wordt via zijlijn doorgespeeld aan de hersenen
Een vis neemt niet alleen de bewegingen van andere waterbewoners waar, maar ook de weerkaatsingen van de trillingen die hij zelf veroorzaakt met zijn zwembewegingen. Deze rimpelingen verspreiden zich in het water totdat ze contact maken met een object in de omgeving. De teruggekaatste trillingen worden door de zijlijn omgezet in informatie die wordt doorgespeeld aan de hersenen.
Zo voelen vissen in het pikkedonker precies aan waar zich stenen en takken bevinden, zodat ze hun kop niet stoten. Maar op deze wijze worden ook vislijnen gesignaleerd, waardoor vissen intensief beviste plekken mijden. Ook trillingen van stampende voeten of een harde stem neemt en vis direct aar. Het zijlijnorgaan is voor sportvissers dan ook een niet te onderschatten zintuig: rustig gedrag aan de waterkant zal je vangsten zeker ten goede komen.