Vissen zijn geen mensen. Op de vraag of vissen pijn ervaren, doen verschillende theorieën de ronde. Recente wetenschappelijke onderzoeken brengen licht in de duisternis: vissen ervaren pijn niet zoals mensen dat doen.
We kijken door een menselijke bril naar dieren; daar zijn we nu eenmaal mensen voor. Het is daarom begrijpelijk dat sommigen bij het zien van een gehaakte vis wellicht het gevoel krijgen dat een haak in een vissenbek hetzelfde aanvoelt als een haak in hun eigen lip. Toch is er een hemelsbreed verschil: mensen zijn zich bewust van pijn en vinden die onaangenaam. Vissen registeren de haak door middel van pijnreceptoren, maar zijn zich hier echter niet van bewust.
De reden hiervoor is dat vissen door de afwezigheid van hogere hersenstructuren – die een mens in staat stellen subjectief pijn te ervaren en hierbij sociale emoties te hebben – geen bewustzijn kennen zoals mensen dat hebben. Vissen kunnen dus niet bewust lijden door een pijnprikkel.
Insecten
Het wetenschappelijk en objectief aantonen van de aanwezigheid van emoties, en dus ook het lijden aan
pijn, is bij dieren vrijwel onmogelijk.
De Schotse onderzoekers die een
aantal jaren geleden concludeerden
dat vissen mogelijk wel beschikken
over een bewustzijn, deden dit
door het gedrag en lichamelijke reacties
van vissen die aan pijnprikkels
werden blootgesteld te vergelijken
met zoogdieren. Dit onderzoek
wordt door tegenstanders van de
hengelsport aangehaald als hét
bewijs dat vissen wel degelijk pijn
kunnen lijden. Deze onderzoekers
gingen er evenwel aan voorbij dat
het door hen beschreven gedrag en
reacties ook bij sommige insecten
wordt waargenomen. En om nu
het hoger bewustzijn en emoties
van zoogdieren aan insecten toe te
schrijven gaat een brug te ver.
Geen bewustzijn
Er is internationaal een groeiende
groep wetenschappers die aan de
hand van gedrag van vissen en
amfibieën tijdens onderzoeken
juist concludeert dat zij – in
tegenstelling tot gewervelden als
reptielen, vogels en zoogdieren –
geen bewustzijn kennen. Steeds
meer recente wetenschappelijke
publicaties bevestigen het beeld dat
vissen door het ontbreken van de
benodigde hersendelen inderdaad
niet in staat zijn pijn als lijden te
ervaren; in ieder geval niet zoals
mensen dat beleven. Recentelijk
is hierover een wetenschappelijk
rapport verschenen waarbij ruim
tweehonderd onderzoeken van
gerenommeerde, internationale
wetenschappers zijn bestudeerd.
Instincten
Pijn is bij vissen dus een puur
lichamelijke, instinctieve reactie.
Het is een belangrijk hulpmiddel
om gevaarlijke situaties te
vermijden en in de natuur te
kunnen overleven. Dat is ook
logisch als je kijkt naar de zeer
vijandige onderwaterwereld
waarin vissen vertoeven. Van al
de miljarden eitjes visbroed die
uitkomen, sterft namelijk 95% al
in het eerste levensjaar. Bovendien
is in de jaren daarna de kans
levensgroot om te sterven tussen
de kaken van een roofvis of levend
te worden gespietst door een reiger.
Pas wanneer een vis volwassen is,
neemt de kans om opgegeten door
predatoren (soms zijn dat zelfs de
eigen soortgenoten) te worden
af. Zou de vis zich bewust zijn
van al deze gevaren, dan zou die
hoogstwaarschijnlijk leiden aan
een breed scala van traumatische
stressstoornissen.