Bob Kreiken (26) fietst deze zomer van Katwijk aan Zee langs de Rijn richting het Duitse Ulm om daar in de kajak te stappen en vervolgens de Donau af te peddelen naar de Zwarte Zee. Die tocht van in totaal 3.500 kilometer onderneemt hij voor de steur. Zo haalt hij geld op voor de bescherming en de herintroductie van deze bedreigde vissoort. “De steur is een uniek dier met een al even uniek verhaal.”
Oorspronkelijk leefden er zes steursoorten in de Donau en één in de Rijn, maar veel soorten zijn uiterst zeldzaam geworden of vrijwel uitgestorven. “Steuren zijn de meest bedreigde soortgroep op aarde, maar veel mensen zijn zich daar niet van bewust”, zegt Kreiken. “Je ziet vaak dat diersoorten die fraai gekleurd of aaibaarder zijn meer in de aandacht staan – en waar dus meer geld naartoe gaat – maar de steur is net zo de moeite waard. Het is een uniek dier met een al even uniek verhaal.” Het bijzondere zit hem in het kolossale
formaat en de levenscyclus die zich afspeelt in zoet én zout water. “De Europese steur wordt geboren in zoet water, trekt na een paar jaar naar zee om daar in tien tot vijftien jaar volwassen te worden, om vervolgens de rivieren weer op te zwemmen om te paaien. Oude exemplaren konden twee tot drie meter lang worden en honderden kilo’s wegen.”
Indicatorsoort
Helaas deden overbevissing, vervuiling en het verdwijnen van paaigronden de steur in de Rijn rond 1950 de das om. Alleen oude schilderijen en achternamen zoals Van der Steur herinneren nog aan het verleden. Kreiken: “Als een soort uitsterft gaan zulke herinneringen geleidelijk verloren, en daarmee de verbinding tussen de mens en de steur. Het is dus belangrijk om die verhalen te blijven vertellen.” Toch is het tij de laatste jaren langzaam aan het keren en komt er meer aandacht voor de steur. Herintroductieprojecten komen op gang, onder meer door een samenwerking van het Wereld Natuur Fonds, Ark Rewilding en Sportvisserij Nederland. De steur staat daarbij als indicatorsoort symbool voor een bredere ontwikkeling. “Veel meer vissoorten zullen profiteren van de terugkeer van de steur. Als steuren zich kunnen handhaven en zich weer voortplanten, dan weet je dat de onderwaternatuur van de grote rivieren flink is verbeterd.” Het Wereld Natuur Fonds in Nederland denkt er zelfs over om de steur in het rijtje van de Europese big five te zetten als vlaggenschipsoort van het zoete water. “De big five zijn op dit moment: bizon, wolf, veelvraat, lynx, beer. De steur zou dan de plaats innemen van de veelvraat. Ik vind dat een mooi idee.”
Dammen en waterkracht
Op zijn tocht spreekt Kreiken met natuurbeschermers, beleidsmakers en visbiologen over wat de steur nodig heeft om zich weer thuis te voelen in de Rijn en de Donau – en dat verschilt per land of per regio. “Op de ene plek blokkeren dammen de trekroute, op andere plaatsen is watervervuiling het probleem, of juist de illegale handel in gezouten steureitjes: kaviaar. Zo moest ik op de Donau bij Ulm in Duitsland zo’n vijftien dammen en waterkrachtcentrales passeren. Daarbij word ik geregeld geholpen door sportvissers, want een kajak met bepakking is echt wel zwaar. Twee van hen vertelden me dat Belugasteuren vroeger vanuit de Zwarte Zee tot diep in Duitsland konden zwemmen.” Ook liet een sportvisser Kreiken een foto van een sterlet – een kleine steursoort die trekt en paait in het zoete water – zien die hij in 2019 had gevangen. “Dammen zorgen ervoor dat hun leefgebied tegenwoordig is opgehakt in kleine stukjes. Er zwemmen nog wel sterlets rond, maar die zijn zonder vistrappen opgesloten in een stuk rivier. Dat ze niet kunnen migreren heeft ook gevolgen voor de genetische diversiteit.”
Habitat en kaviaar
Aan bepaalde details merkte Kreiken dat de riviernatuur op veel plekken niet optimaal meer is. “In de kajak kom ik langs eindeloze kades die zijn versterkt met grote rotsblokken. Vroeger was de rivier veel breder en had je moerassen, geulen, grindbanken en strandjes. Steuren hebben grind nodig om hun eitjes boven af te zetten, plus opgroeigebied voor de jonkies. Maar die gebieden zijn grotendeels verdwenen door woningbouw en bevaarbaarheid voor de scheepvaart.” In Roemenië en Bulgarije is illegale visvangst een uitdaging, zegt Kreiken. “Hoewel de meeste kaviaar uit fishfarms komt, wordt er nog steeds illegale kaviaar verhandeld. Als een visser een grote vrouwelijke steur vangt, dan heeft hij een kapitaal in handen. De verleiding is dan groot om de vis te verkopen in plaats van deze terug te zetten. In die landen denken natuurbeschermers na over andere bronnen van inkomsten voor de lokale bevolking. Dat is weer een heel andere uitdaging dan vistrappen en kademuren.”
Steentje bijdragen
De steur een toekomst geven is al met al een flinke opgave, beseft Kreiken. Tijdens zijn reis merkt hij tegelijkertijd dat acties van een klein aantal mensen al het verschil kunnen maken. “Zo staat in Oostenrijk de kwekerij van het LIFE-Boat 4 Sturgeon project waar ze verschillende soorten steuren kweken voor herintroductie in de Donau. Daar verzorgt een klein team van vijf mensen dag en nacht jonge steurtjes. En in Slowakije ijvert één natuurbeschermer al jaren voor de komst van een vistrap bij een grote waterkrachtcentrale.” Zelf draagt Kreiken ook een steentje bij aan de kennis over de steur. Zijn kajak is uitgerust met een ontvanger, zodat hij de signalen van steuren met een zendertje kan opvangen. “Als mijn reis voorbij is lezen onderzoekers de ontvanger uit om meer te leren over de trekbewegingen en de voorkeuren van steuren. Je kunt natuurlijk veel meer kajaks uitrusten met zo’n apparaatje. Dan kunnen mensen genieten van de rivier en ondertussen iets terugdoen voor de natuur.”
Doelen en donaties
De donaties die Bob Kreiken ophaalt worden via het Wereld Natuur Fonds besteed aan herintroductie van de Europese steur in de Rijn, het project LIFE-Boat 4 Sturgeon in Wenen, en de bescherming van steuren in Oekraïne. Meer informatie – ook over het doen van een donatie – vind je op
www.danubedinosaur.com of Instagram: @strongforsturgeons.