(bron: Visionair 40) Veel stedelijk water voldoet in onvoldoende mate aan de wensen van de omwonenden en recreanten. Met de keuzewijzer stadswateren hebben diverse gemeenten en waterschappen in Brabant samen met Sportvisserij Zuidwest Nederland een instrument ontwikkeld waarmee, via maatwerk, stadswater optimaal kan worden ingericht en effectief worden beheerd. Keuzewijzer maakt het verschil voor sportvisserij!
Door ontwikkelingen als klimaatverandering, verstedelijking
en een toenemende behoefte van mensen om
dicht bij huis te kunnen recreëren, neemt de druk op
stadswateren toe. Veel mensen wonen aan het water,
laten hun hond uit langs het water of willen graag vlakbij
huis kunnen vissen.
Klimaatsverandering zorgt ervoor dat warme en droge
perioden steeds vaker voorkomen waardoor het waterpeil
in stadsvijvers ver kan uitzakken en waterkwaliteitsproblemen
de kop op steken zoals vissterfte of
blauwalgen. Anderzijds zorgen extremere zomerbuien
steeds vaker voor wateroverlast. De toenemende verharding
zorgt er hierbij ook voor dat het regenwater vaker op
straat blijft staan.
Daarnaast zijn ook het klimaatbestendig
en duurzaam inrichten en beheren van stadswateren
aspecten die niet altijd voldoende aandacht
krijgen. Zo kan het aanleggen van waterpartijen op hoge
zandgronden in de zomer tot lage waterstanden of zelfs
droogval leiden. Dit hoeft niet in alle gevallen ongewenst
te zijn, maar wanneer de vijver wordt verpacht aan een
hengelsportvereniging is een minimale waterdiepte en
de juiste ligging wel van belang.
Bomen zijn in stadsparken
vaak belangrijk en geven een gevoel van rust en
natuur. Langs stadssingels kunnen bomen zoals zomereiken
er echter ook voor zorgen dat deze singels vol
komen te liggen met blad. Dit zorgt voor een dikke slib-laag in de wateren en kan zelfs leiden tot waterkwaliteitsproblemen, stank en negatieve beleving voor omwonenden.
Deze praktische problemen benadrukken het belang van het maken van goede keuzes bij de (her)inrichting, het beheer en het gebruik van stadswateren. Een consortium van Brabantse gemeenten en waterschappen hebben daarom samen met de sportvisserij de handen in elkaar geslagen om
aan de slag te gaan met de Keuzewijzer stadswateren.
Sportvissers kunnen hinder ondervinden van een teveel aan waterplanten.
Informatie en inspiratie
De keuzewijzer is een instrument dat helpt om de meerwaarde
van water in steden en dorpen te versterken.
Het helpt bij het doorzien van de consequenties van
keuzes bij (her)inrichting voor ambities, functies en
mogelijke maatregelen. Bovendien is de keuzewijzer een
informatie- en inspiratiebron en een middel om met
partners/gebruikers in gesprek te zijn over water in
bebouwd gebied. Op deze manier kan de kwaliteit en
waardering van water in bebouwd gebied naar een hoger
niveau worden getild. De focus ligt hierbij op de breedte,
–waterkwaliteit,- kwantiteit en beleving.
Vertrekpunt van de keuzewijzer is altijd een gezamenlijke
ambitie van partners. Water is hierbij een essentieel
onderdeel waarmee een impuls kan worden gegeven aan
de kwaliteit van de gehele leefomgeving.
De keuzewijzer laat daarnaast zien hoe je bestaande
problemen in stedelijk gebied, zoals wateroverlast of
waterkwaliteitsproblemen, kunt ombuigen naar kansen
om doelen te realiseren. Het instrument geeft aan hoe
het gebruik van water, de inrichting en het beheer van
invloed zijn op de kwaliteit van de leefomgeving.
Door
inzicht te geven in mogelijke maatregelen en aansprekende praktijkvoorbeelden is de keuzewijzer een routeplanner
voor (her)inrichtingsprocessen en ook voor een
optimaal beheer en onderhoud. Tegelijkertijd brengt de
keuzewijzer mogelijke risico’s in beeld, bijvoorbeeld
wanneer niet goed is nagedacht over inrichting en/of
beheer van stadswateren. De keuzewijzer laat tenslotte
zien hoe bepalend het type gebruik van een water kan
zijn voor de uiteindelijke beleving van het water.
Ambities
De basis voor het ontwerp, de inrichting en het beheer en
onderhoud van wateren in steden en dorpen wordt
gevormd door de ambities voor de omgeving. Om ambities
ook te kunnen waarmaken is het van belang kritisch
te kijken naar de functies die hierbij passen. Denk hierbij
aan functies zoals natuur, sportvisserij en cultuurhistorie.
De functies zijn bepalend voor de kwaliteit en
beleving van een water. Bij bestaande wateren zijn functies
vaak in de loop der jaren gegroeid en heeft het
veranderen van functies vaak veel impact voor de directe
gebruikers. Het aanpassen van de ambities voor het
water op de aanwezige functies is in deze gevallen
slimmer en praktischer. Bij nieuw te ontwikkelen stedelijk
water is het van belang om te starten met de ambitie
en vervolgens te kijken welke functie hierbij past.
Streefbeelden
De keuzewijzer laat zien hoe je door het toekennen van
streefbeelden invulling kan geven aan de beleving van
het water. Streefbeelden geven bovendien inzicht in het
gewenste beheer en onderhoud voor een vijver. Het
samenstellen van streefbeelden is een proces, waarbij
verschillende belangen vanuit functies inzichtelijk
worden gemaakt en wordt afgewogen of dit past binnen
een bepaald streefbeeld. Streefbeelden moeten vervolgens
in randvoorwaarden of uitgangspunten worden uitgewerkt. Denk aan een bepaalde waterkwaliteit die nodig is om een bepaalde plantensamenstelling of type visstand te kunnen krijgen. Of een bepaalde waterstand die nodig is om specifieke soorten te laten overleven.
Om erachter te komen of die goede waterkwaliteit of waterstanden haalbaar zijn is het doen van een watersysteemanalyse onmisbaar. De watersysteemanalyse helpt om de werking van een water te leren begrijpen en daarmee aan de juiste knoppen te draaien (bijvoorbeeld het nemen van maatregelen) om doelen te realiseren. In de keuzewijzer worden de beschikbare
instrumenten voor het doen van een watersysteemanalyse benoemd.
Voor inhoudelijke verdieping of meer kennis van
bijvoorbeeld ecologische
randvoorwaarden voor een
goede werking van het water
wordt verwezen naar kennisdocumenten
zoals de referenties
en maatlatten voor
overige wateren en de ecologische
sleutelfactoren beiden ontwikkeld door de
STOWA. In de keuzewijzer zijn wel zogenaamde ‘staalkaarten’
opgenomen met informatie over diverse type
wateren en oevers. Deze geven karakteristieken en
adviezen ten aanzien van inrichting en beheer voor elk
type water en oever. Voorbeelden van type wateren zijn
een geïsoleerde vijver of een groene buffer/wadi.
Karper is en blijft een favoriete vis van veel stedelijke sportvissers.
Gezond viswater
De sportvisserij is in vele stadswateren een belangrijke
belanghebbende als het gaat om inrichting, beheer en
gebruik van het water. Voor omwonenden is een stadswater
dat er leuk uit ziet, niet stinkt en waar men geen
last heeft van muggen vaak voldoende.
De hengelsport
stelt meer specifieke eisen aan stadswateren zoals
toegankelijkheid en een goede visstand. Veel sportvissers
willen graag na school of het werk een paar uurtjes
naar de waterkant. En wat is dan fijner om even de weg
over te steken om bij het stadswater voor de deur te
kunnen gaan vissen?
De keuzewijzer biedt de sportvisser
eenvoudige handvatten om een gezond viswater
te realiseren en hoe dit ook zelf in stand te houden.
Zo kan de keuze voor het type
viswater bepalend zijn voor de
waterkwaliteit. Het vissen op
karper stelt andere eisen aan
de inrichting van een water dan
het vissen op bijvoorbeeld
ruisvoorn. Omgekeerd kunnen
karpers en brasems grotere
impact hebben op een watersysteem
doordat ze in de
bodem kunnen woelen.
Een
stadswater specifiek inrichten puur ten behoeve van de
karpervissers betekent dat het niet realistisch is om in
dit water hoge ecologische ambities na te streven met
bijvoorbeeld hoog doorzicht en veel waterplanten.
Deze keuzes zijn niet alleen belangrijk in relatie tot de
waterkwaliteit maar ook in relatie tot het gebruik. Vissers
kunnen hinder ondervinden van waterplanten terwijl
omwonenden van stadsvijvers vaak genieten van de
aanwezigheid van waterplanten zoals waterlelies. Bij
nieuw in te richten wateren is het wel of niet combineren
van deze functies iets om vooraf rekening mee te houden.
Toekomstbestendig
(Her)inrichting van een stadswater is een eerste belangrijke
stap, maar blijkt vaak onvoldoende om ook voor de
toekomst te zorgen dat de gewenste ambitie of beeldkwaliteit
behouden blijft. Een onderhoudsplan en het
stimuleren van eigen initiatieven vanuit de gebruiker
kunnen ertoe bijdragen dat ook over tien jaar sportvissers,
wandelaars of andere gebruikers van het betreffende
water nog tevreden zijn met het water voor zijn of
haar deur. Ook voor onderhoud geldt dat dit moet passen
bij de functies en ambities van het water. Diversiteit
en afstemming met de gebruiker zijn hierbij sleutelfactoren.
Zelf doen
In de keuzewijzer worden veel voorbeelden benoemd
hoe de gebruiker iets kan doen om zelf de kwaliteit of
beleving van het water goed te houden. Hierbij valt te
denken aan het onderhouden van een plantsoen of het
beheren van een natuurlijke strook langs het water.
Daarnaast wordt de gebruiker met de keuzewijzer ook
bewust gemaakt van de impact die zijn gedrag kan
hebben. Bij veel mensen is het niet bekend dat het
voeren van eenden, het uitzetten van vis en/of het
uitlaten honden langs het water kan leiden tot een
slechte waterkwaliteit of verstoring van het ecologisch
evenwicht.
Unieke kans
De keuzewijzer is een instrument dat kansen biedt voor
zowel de gebruiker als de waterbeheerder. Het instrument
biedt ruimte voor maatwerk op iedere locatie.
Hiermee zijn we eerder met elkaar in gesprek en leren
we elkaars wensen en belangen beter kennen en
begrijpen. Sportvisserij en stedelijk water gaan op deze
manier hand in hand samen.
Stadsvijvers Deurne
Een goed voorbeeld waar de keuzewijzer is toegepast,
is bij het herinrichtingsproces van de Peellandvijvers
in Deurne. Vertrekpunt voor zowel de gemeente als het
waterschap om hier aan de slag te gaan was de jaarlijks
optredende overlast van blauwalgen.
Na een
eerste bewonersavond bleek dat de overlast van
nachtvissers en hangjeugd echter het grootste punt
van zorg was. Aanpak van blauwalgen/waterkwaliteit
werd belangrijk gevonden, maar gezien als een vanzelfsprekendheid
voor de verantwoordelijke overheden.
Met het sociale buurtaspect als voornaamste
aandachtspunt en de randvoorwaarde dat de vijvers
voor de sportvisserij beschikbaar moeten blijven, zijn
gemeente en waterschap aan de slag gegaan.
Dit heeft
uiteindelijk geresulteerd in twee sporen:
- Gesprek met een wijkagent om afspraken te maken
over sociale controle in de wijk
- Twee varianten voor herinrichting van de Peellandvijvers.
Na het bespreekbaar maken van de belangrijkste
sociale problemen met de wijkagent zijn het waterschap
en de gemeente aan de slag gegaan met het uitwerken van varianten voor herinrichting van de
Peellandvijver. Grofweg behelsden dit een variant met
een kleinere vijver met een natuurlijk peil en een
variant met twee grotere vijvers met een kunstmatig in
stand gehouden waterpeil.
Voordeel van de kleine
vijver is minder risico’s op waterkwaliteitsproblemen
(deels) ingegeven door het natuurlijke peilbeheer en
snellere verversing. Voordeel van de grote vijvers is dat
water meer beleefbaar/zichtbaar is in de wijk.
De
bewoners en de plaatselijke hengelsportvereniging
hebben uiteindelijk de keuze gemaakt voor de variant
met twee grote vijvers. Om de risico’s op blauwalgen te
kunnen beperken is ervoor gekozen om het inlaten van
voedselrijkwater in de zomermaanden stop te zetten.
Het voedselrijke water bleek namelijk in de oude
situatie de belangrijkste oorzaak van het blauwalgenprobleem.
Om te voorkomen dat het waterpeil in de
zomermaanden te ver uitzakt wordt een leemlaag
onder de vijver aangebracht.
Door de hengelsportvereniging en omwonenden een
tweetal keuzes voor te leggen en duidelijk aan te geven
wat de consequenties (voor- en nadelen) van beide
mogelijkheden zijn hebben gemeente en waterschap
gepoogd zo goed mogelijk invulling te geven aan de
wensen van de omgeving en belanghebbenden.
Voor
de Peellandvijvers is uiteindelijk gekozen voor de
variant waar de dagelijkse gebruikers van het water
achter staan.
Bron:
Visionair 40